Ιστορική Αναδρομή

 1573

Η κοινότητα Δευτεράς αποτελείται από δυο διοικητικά χωριστές κοινότητες. Την κοινότητα Πάνω Δευτεράς  και την κοινότητα Κάτω Δευτεράς Είναι κτισμένες στην όχθη του ποταμού Πεδιαίου σε υψόμετρο 280 – 300 μέτρα και απέχουν περί τα δεκαπέντε χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Κύπρου Λευκωσία. Μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα ήταν καθαρά γεωργική κοινότητα που ασχολείτο με την παραγωγή δημητριακών, λαχανικών και φρούτων, κυρίως καϊσιών. Σήμερα ελάχιστοι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές αναφορικά με την ονομασία της κοινότητας Δευτεράς. Η πλέον πιθανή είναι να προέρχεται από το όνομα Δευτεράς, δηλαδή τον άνθρωπο που κρατούσε τα δευτέρια (βιβλία). Επίσης μια άλλη εκδοχή είναι να προήλθε από την ελληνική λέξη «το δευτέρι» που σημαίνει και το «δευτέρωμα», δηλαδή το δεύτερο όργωμα των χωραφιών. Η επικρατούσα σήμερα άποψη μεταξύ των κατοίκων της Δευτεράς είναι ότι προήλθε από τον άνθρωπο που κρατούσε τα δευτέρια (φορολογικά βιβλία).

Η Δευτερά αναφέρεται ως φέουδο του τάγματος των Ναϊτών ιπποτών την εποχή της φραγκοκρατίας. Το 1312, μετά που διαλύθηκε το τάγμα των Ναϊτών ιπποτών, περιήλθε στην κατοχή των ιπποτών του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Υπάρχουν αναφορές ότι κατά την εποχή της βενετικής κυριαρχίας, (περίοδος βενετικής κυριαρχίας), η κοινότητα της Δευτεράς, μαζί με την γειτονική κοινότητα Ψιμολόφου, αποτελούσαν κτήμα του πατριάρχη Αντιοχείας με συνολικό εισόδημα 600 δουκάτων. Η Δευτερά σημειώνεται από το 1573 στο χάρτη που φαίνεται πιο πάνω.

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα της νεκρόπολης της Κάτω Δευτεράς που βρέθηκαν το 1973, φαίνεται ότι η Δευτερά κατοικήθηκε από τα πολύ παλιά χρόνια. Τα ευρήματα που βρέθηκαν, από την εποχή των Γεωμετρικών χρόνων, 1050 – 750 π.Χ. και των Αρχαϊκών χρόνων, 750 – 475 π.Χ. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν πληροφορίες σε πιο συνοικισμό ανήκε αυτή η σημαντική νεκρόπολη. Αρχαίοι τάφοι βρέθηκαν και σε άλλες περιοχές της Δευτεράς όπως στην περιοχή στην Πάνω Δευτερά.

Επίσημες  απογραφές του πληθυσμού των κοινοτήτων Πάνω και Κάτω Δευτεράς υπάρχουν από το 1881 στις οποίες καταγράφεται ότι η κοινότητα Πάνω Δευτεράς το 1881 αριθμούσε 395 κατοίκους, το 1931 αριθμούσε 647 και στην απογραφή που έγινε το 2011, 1957 κατοίκους. Η κοινότητα Κάτω Δευτεράς αριθμούσε κατά τις ίδιες περιόδους 149, 257 και 1637 κατοίκους αντίστοιχα.

Στη Δευτερά, σύμφωνα με τα επίσημα Κρατικά Αρχεία, ιδρύθηκε δημοτικό σχολείο το 1874 που λειτουργεί αδιάλειπτα μέχρι σήμερα. Σίγουρα, τα γράμματα διδάσκονταν και πριν το 1874 από τους ιερείς της κοινότητας. Το δημοτικό σχολείο Δευτεράς εξυπηρετούσε και τις δυο κοινότητες της Δευτεράς. Περισσότερες πληροφορίες για το Δημοτικό Σχολείο Δευτεράς μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του Μάριου Δρουσιώτη «Δημοτικό Σχολείο Δευτεράς 1874 – 1991»

Σημαντικό μνημείο της κοινότητας Δευτεράς που διασώζεται είναι η σπηλαιόσχημη μεσαιωνική εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοσπηλιώτισσας που βρίσκεται σε απόκρημνη όχθη του ποταμού Πεδιαίου στην Κάτω Δευτερά. Περισσότερες πληροφορίες για την Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο «ΧΡΥΣΟΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑ. Ο Σπηλαίος  Ναός – Ασκητήριο της στην Κάτω Δευτερά» του ιερέα της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στην Κάτω Δευτερά, Πατέρα Χαράλαμπου Νικολαΐδη.